نوآوری های مسجد

این نوآوری ها به پنج دسته تقسیم می شود

محراب یا تورفتگی برای استقرار پیش نماز منبر یا سکوی وعظ  مقصوره که نوعی اتاق با شکوه است بازوی چلیپای برجسته با سقف دو طرفه شیب دار و طاق نمای روی فضای محراب.  گنبد همه این موارد دارای اهمیت یکسانی نبوده و غالبا همه در یک  بنا مشاهده نمی شوند.منشا همه باستانی، پالایش شده و تا حدی تحریف شده است .

این تورفتگی می توانست جایگاه قرار گیری نوعی بت در معبد یونانی رومی باشد یا جایگاه قرار گیری امپراتور در کاخی قدیمی. می توان برای آن نمونه ای یهودی را مطرح کرد زیرا کنسیه ها در عقب و محور بنا محرابی مقدس داشتند. در بناهای مسیحی اندازه بزرگی داشت ولی در مساجد اسلامی اندازه آن کوچک شده و جهت قبله را نشان می داد.

مونه اولین محراب در سال  86 هجری ساخته شد .

در زمان بازسازی مسجد پیامبر محراب بکار رفت تا یادآور خاطره مکانی باشد که پیامبر در آن به وعظ و اقامه نماز می ایستادند.

شکی نیست که محراب از اجزا اصلی یک مسجد نیست .ولی به تقلید از یونانی ها، رومیها و مسیحیان مورد استفاده قرار گرفت و کم کم حکم یک نماد را یافت و محلی شد که استادکاران هنزهای تزئینی در آن به رقابت با یکدیگر پرداختند.

نوآوری های مسجد

منبر

• کوچک ترین و حقیرترین مساجد دارای محراب هستند ولی  منبر ندارند.جای منبر در سمت راست محراب است.

جایگاه خطیبی است که وعظ اجتماعی، سیاسی یا مذهبی می کند و هنگام وعظ باید دیده شود  .هیچ منبری از قبل از اوایل قرن سوم هجری باقی نمانده است یادبودی از محل وعظ  ”یکی از فرضیه های ساخت منبر است.

“پیامبر یا سکوی بلندی که فرماندهان ساسانی از روی آن لشکر خود را نظاره می کردند. قدیمی ترین منبر باقی مانده چوبی از مسجد قیروان است که با چوب زاج ساخته شده است.

منبرهای چوبی معمولا چرخ دار بوده و در موقعیت های متفاوت مثلا در حیاط نیز مورد استفاده قرار می گرفت.

برخی از خلفا منبرهای خود را در سفرها به همراه خود  می بردند. به منظور بهبود وضعیت شنیداری یک سایبان چند وجهی بر روی سکوی بالایی یا پاگرد قرار می دهند.

اغلب دری لولایی در مدخل ورودی پلکان نصب می شد  که احتمالا متاثر از منبرهای اروپایی است. منبرهای کمکی از جنس سنگ در مکانهای متفاوت یک  مسجد بزرگ ساخته می شدند که ثابت بودند.

تزئینات منبرها

تزئین منبرها گاهی سنتی و در عین حال قراردادی بود  ساختمان چوبی منبرها استفاده از قطعات زیاد چوب را در  کنار هم برای خلق یک شکل کلی بوجود می آورد.

معمولا شکل همه منبرها هندسی است و مثلثی در مراکش مشاهده  “فاس”طرح گل در برخی مانند منبر  می شود.

از قرن 8 به بعد در ایران و عثمانی تعداد زیادی منبر ازجنس کاشی یا سنگ، مرمر، مشبک، و منبت کاری مشاهده می شود.

در این میان منبرهای آهنی و آجری نیز دیده می شوند.

مقصوره

مقصوره حصاری جداگانه و معمولا مربع شکل است که درون مسجد و نزدیک محراب قرار دارد .و نشان از وجود حاکم یا فرمانروا دارد .دیوارهایش می تواند آجری باشد ولی نمونه های مشبک کاری با چوب و فلز آن رایج تر است.

دلایل وجود مقصوره :

1- نشان از وجود حاکم یا فرمانروا و با اهمیت نشان دادن مقام  او.

2- امنیت خلوت عبادت حاکم

3- ترس از قتل

4 – تمجیدی آشکار از مقام حاکم بنابراین مقصوره جزئی کاملا غیر مذهبی در مساجد اولیه اسلامی بشمار می رود و ارتباطی کاملا نزدیک با شکوه و جلال سلطنتی و تشریفات داشت.

در دوران بعد مفهوم و کاربرد مقصوره تغییر می یابد. قسمت مجزا برای نماز فرادا مورد استفاده قرار می گرفت بنابراین شکل آن دستخوش تغییرات شد و به اتاق بزرگ گنبد دار که به محراب می پیوست تبدیل شد مقصوره هم مانند گنبد از جنس های متفاوت چوب و سنگ و آجر ساخته می شد و در بعضی مواقع متحرک نیز بود. در برخی مواقع مقصوره برای چند منظور ساخته و مورد استفاده قرار می گرفت.

مقصوره فقط در مساجد بسیار بزرگ، در پایتخت ها، دیده می شود .مقصوره در قیروان به صورت حایل چوبی باشکوه و در قرطبه واحدی ساختمانی است که سه دهانه را در مقابل محراب اشغال کرده است .مقصوره برای درک شکل های تزیینی بیش تر اهمیت  دارد تا برای فهم مسجد